Tuesday 4 October 2016

Το Αύριο και το Σήμερα της Τέχνης στην Ελλάδα

Γιώργος Καραφωτιάς, Άτιτλος πίνακας, Λάδι σε καμβά.
H Ελλάδα παρουσιάζει πλέον σημαντικό καλλιτεχνικό δυναμικό στις εικαστικές τέχνες, το οποίο δυστυχώς παραμένει υποπροβεβλημένο, σε σύγκριση με άλλα είδη καλλιτεχνικής παραγωγής. Συν τω χρόνω οι νέοι Έλληνες καλλιτέχνες διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε νέα Ελληνική εικαστική ταυτότητα. Το ζήτημα τώρα είναι η επαρκής υποστήριξη της. Μέσα σε μια εξαιρετικά μικρή και καθόλου αναπτυγμένη αγορά, οι νέοι έλληνες εικαστικοί  καλλιτέχνες συχνά ασφυκτιούν.

- "Κρίση",  θα πείτε και θα γυρίσετε στο άλλο πλευρό. Εδώ όμως θα έχετε κάνει μεγάλο λάθος, και ο ύπνος σας δεν πρέπει να είναι καθόλου γαλήνιος, διότι σύντομα θα αντικρύσετε μία στείρα έρημο, και, το χειρότερο είναι, πως δεν θα πρόκειται για έναν εφιάλτη, αλλά για μια πραγματικότητα χωρίς προηγούμενο. Μάλιστα, αυτό το ενδεχόμενο καθίσταται πιο τραγικό, αν αναλογιστείτε  την ποιοτική αναβάθμιση των νεότερων Ελλήνων καλλιτεχνών. Σε αυτή έχουν συμβάλει τόσο οι Σχολές Καλών Τεχνών της χώρας, και νεότεροι σε ηλικία καθηγητές που είναι μέλη ΔΕΠ και διαδάσκοντες, όσο και ιδιωτικά ιδρύματα με σημαντική δράση με υποτροφίες και προγράμματα, που βελτίωσαν θεαματικά τις "παραστάσεις", το γνωσιακό και το εμπειρικό επίπεδο των νέων Ελλήνων καλλιτεχνών.

Μόλις όμως οι σπουδές ολοκληρωθούν, ο νέος Έλληνας εικαστικός καλλιτέχνης έχει να αντιμετωπίσει μία ζοφερή πραγματικότητα. Ο χώρος της τέχνης στην Ελλάδα δεν έχει τους μηχανισμούς να προβάλλει νέο και μη ήδη εγκαθιδρυμένο περιεχόμενο από την πρώτη δεκαετία της χιλιετίας και εξής. Οι ελάχιστες χιλιάδες αποδεδειγμένοι φιλότεχνοι, και οι λίγες εκατοντάδες μικρότεροι ή μεγαλύτεροι, πλην όμως σοβαροί συλλέκτες, δεν επαρκούν για να συντηρήσουν, πόρρω δε μάλλον, για να αναπτύξουν την εγχώρια αγορά. Αυτό που προβάλλεται ως εκλεκτικισμός από πολλούς, είναι πρόφαση εν αμαρτίαις και όχι επιλογή: η κεντρική σκηνή της Τέχνης στην Ελλάδα δεν έχει ισχυρό έρεισμα σε "λίγους και καλούς", αλλά  μικρή αποδοχή από όλους. Ελθούσης της κρίσης η αγορά δεν στέναξε, διότι δεν πρόλαβε ούτε στεναγμό να βγάλει! Άλλωστε, ήταν ήδη ημιθανής χτυπημένη από την διεθνοποίηση των αγορών, την αυξημένη προσβασιμότητα όσων πραγματικά αναζητούν και συλλέγουν τέχνη σε πηγές στο εξωτερικό, και βρίσκουν πληροφορίες στο διαδίκτυο. Εδώ και 5-7 χρόνια είναι πανεύκολο να εντοπίσεις εκλεκτή τέχνη στο Facebook, στην πλατφόρμα Saatchi, στο Behance Network ή/και αλλού, να μάθεις και να κανονίσεις την επίσκεψη σου στις μεγαλύτερες Art Fairs του  κόσμου, να αποκτήσεις τέχνη είτε για ευχαρίστηση, είτε ως επενδυτικό αγαθό, ορθολογικά τεκμηριωμένη και επαρκώς πιστοποιημένη.



Παράλληλα, αφενός ελάχιστα εμπλεκόμενα μέρη στο εμπορικό άκρο της αγοράς καταλαβαίνουν ή εναγκαλίζονται/εκμεταλλεύονται τις εξελίξεις στα μέσα προβολής και στους τρόπους απεύθυνσης στο φιλότεχνο ή/και ευρύτερο κοινό εντός και εκτός των συνόρων της χώρας μας, αφετέρου δε, η δυνατότότητα των καλλιτεχνών για αυτοπροβολή προκαλεί περεταίρω παραμόρφωση στην αγορά και συχνά κρύβει παγίδες, πρώτα και κύρια για τους ίδιους. Μία ολόκληρη  γενιά καλλιτέχνων παραμένει οικειοθελώς εκτός του χάρτη, αλλά χωρίς να αντιλαμβάνεται τις επιπτώσεις ενόψει της πρόσκαιρης επιτυχίας μιας "μαύρης" πώλησης, που θα αποδώσει το 100% των χρημάτων στον ίδιο, χωρίς να πληρώνει φόρους, ποσοστά σε μεσάζοντες, και λοιπά, ή ακόμα και μόνο της αποδοχής και των ευμενών σχολίων του κοινού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, πωλώντας έργα συχνά έναντι πινακίου  φακής, ή σε τιμές που ανεβοκατεβαίνουν και δεν σταθμίζονται, και χωρίς αξιοπρεπή πρόσβαση στο γενικότερο κοινό, ή δυνατότητα ευρύτερης απεύθυνσης. Συχνά παγιδευόμενοι σε λανθασμένες και παραπλανητικές κοινοτυπίες, ακόμα και καλλιτέχνες με έργο εξαιρετικών ποιοτήτων πορεύονται ερασιτεχνικά, εκτός του εγκαθιδρυμένου συστήματος της τέχνης, τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα μπορούν να αντέξουν μια ζωή γεμάτη θυσίες στην ανέχεια, ή για όσο μπορούν τα χρήματα των γονιών τους να τους συντηρούν, σε μια κατάσταση παρατεταμένης φοιτητικής ζωής, που δεν οδηγεί πουθενά.

Την ίδια ώρα, συγχρηματοδοτούμενοι από το ΕΣΠΑ και από Ελληνικά χρήματα, μερικές χιλιάδες απόφοιτοι των τελευταίων ετών από τις Σχολές Καλών Τεχνών της χώρας εργάζονται ως αναπληρωτές καθηγητές στα σχολεία, ανεξάρτητα αν η επαγγελματική ενασχόληση με την Εκπαίδευση εντάσσεται έστω κατ' ελάχιστον στα ενδιαφέροντα τους, ή έστω σε μια κατάσταση που μπορούν να ανεχτούν. Ορισμένοι εξ αυτών βολεύονται με τους μισθούς και την προσωπρινή σταθερότητα, ενώ άλλοι φαλκιδεύουν την δουλειά τους, η οποία αν είναι αξιόλογη και χρειάζεται διαρκή προσπαθεια, χαώνεται μέσα στην καθημερινότητα των εκπαιδευτικών καθηκόντων τους, που με φιλότιμο προσπαθούν να εξυπηρετήσουν κατά το καλύτερο δυνατό. Όσοι υπηρετούν λιγότερο χρονοβόρα είδη τέχνης βρίσκουν τον χρόνο να ασχοληθούν τόσο με την παραγωγή όσο και με την προβολή τους, αλλά συχνά εμφανίζονται στις γκαλερί απαιτώντας ποσά που αγνοούν τόσο την όποια δυνατότητα πώλησης της παραγωγής των έργων τους, όσο και την κατάσταση της Ελληνικής αγοράς, βασισμένοι σε έναν μισθό που τους διασφαλίζει τα προς το ζην.

Από τον χώρο της Τέχνης  στην Ελλάδα απουσιάζουν, ή υπάρχουν εγκατεσπαρμένα και συνήθως ονομαστικά μόνο, κάποια "μεσσαία στρώμματα" της αγοράς. Παράγοντες μη καθαρά εμπορικοί, περισσότερο "καλλιτέχνικά χωνευτήρια δημιουργικότητας και κολλεκτίβες προβολής" (όπως τα χαρακτηρίζει στις  κουβένετες μας φίλος), οι οποίες να είναι παραγωγικές και υγιείς καλλιτεχνικές ομάδες με ουσιαστικό έργο, και όχι να συστήνονται μονάχα όταν αναγγέλεται κάποιο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, ή, για να μπουν από την πίσω πόρτα σε ένα φεστιβάλ ή μια art fair. Ουσιαστικά λείπουν, ή υπάρχουν μονάχα τυπικά και χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο και έργο πραγματικά αυθόρμητες εικαστικές παρεμβάσεις και δράσεις στον δημόσιο χώρο. Όσες συμβαίνουν λαμβάνουν χώρα συνήθως χορηγούμενες, έχουν εκκινηθεί με πρωτοβουλία ακαδημαϊκών ή άλλων εμπλεκομένων έτσι κι αλλιώς στον επαγγελματικό στίβο της τέχνης, οι οποίοι προσπαθούν να επιδείξουν στους ελάχιστους αποδέκτες των προσπαθειών τους ότι κρατούν εκ των όρχεων και το mainstream και το "εναλλακτικό", ότι είναι μέσα σε όλα, και πως ο,τιδήποτε υπάρχει στο οποίο δεν εμπλέκονται οι ίδιοι δεν αξίζει ή  δεν θα έχει καμία εξέλιξη και τύχη. Συνήθως παράγουν projects αμήχανα, άγευστα και άοσμα, των οποίων η συγγένεια με το σεβαστό προαναφερθέν μέρος του ανδρικού οργάνου δεν χαρακτηρίζει μονάχα την προαναφερθείσα λαβή, αλλά και την ποιότητα του αποτελέσματος. Από αυτές τις τεχνητά  δημιουργημένες ομάδες, που δεν έχουν καμία συνοχή καλλιτεχνική, φιλοσοφική ή άλλη, η διαδικασία της καλλιτεχνικής παραγωγής είναι μονάχα παραγωγική και αν. Δεδομένου πως ο σκοπός δεν είναι η τέχνη και η βελτιστοποίηση των μέσων έκφρασης, ούτε καν η "ισχύς εν τη ενώσει" που θα μπορούσε να αυξήσει την ικανότητα απεύθυνσης των εμπλεκόμενων καλλιτεχνών στην κοινωνία, την ανάληψη μιας ομαδικής δράσης με ουσία, ή μιας καθολικά ουσιαστικής παρέμβασης, οι προσπάθειες αυτές επικεντρώνονται σε μια λογική "η Τέχνη για την Τέχνη", και απευθύνονται σε μια ελίτ ολίγων σε αριθμό, και ολίγιστων σε ουσιαστική εμπλοκή και αξία για τον χώρο της Τέχνης.

Επιπρόσθετες  μεγάλες πληγές του χώρου της Ελληνικής τέχνης είναι η Μετριοκρατία και τα "καλα παιδιά". Ένα ολόκληρο κύκλωμα εγκαθιδρυμένων "παικτών" του καιρού των παχύσαρκων αγελάδων φροντίζει να προβάλλει και να ανακυκλώνει διαρκώς προτεινόμενους από άλλους πρώην εγκαθιδρυμένους παράγοντες νέους καλλιτέχνες με γνώμονα τις οικογενειακές τους γνωριμίες. Έτσι προβάλλουν μία μικρή και υπάκουη μερίδα μετρίων καλλιτεχνών ως τους νέους σωτήρες της Τέχνης για εγχώρια κατανάλωση, και για τους οποίους είναι βέβαιοι, ότι αν τους τραβήξουν την πρίζα θα πάψουν αμέσως να αναπνέουν. Το πόσο επιτυχημένες είναι οι επιλογές ανάδειξης καλλιτεχνών των εγκαθιδρυμένων σχετικών μηχανισμών αντιλαμβάνεται εύκολα ακόμα και ο λιγότερο σχετικός με τον χώρο της τέχνης: διεθνώς οι σύγχρονοι Έλληνες καλλιτέχνες είναι σχεδόν ανύπαρκτοι. Ευτυχώς, υπάρχουν μερικοί, και είναι πραγματικά αξιόλογοι. Μετριώντα στα δάκτυλα τους ενός χεριού, αλλά είναι γνωστοί στις "Πρωτεύουσες της Τέχνης". Οι υπόλοιποι, αρκούνται στην επιβράβευση που τους παρέχει η απλή επιλογή τους να εκπροσωπήσουν  εμπλεκόμεα μέρη του χώρου στο εξωτερικό και δεν ενδιαφέρονται για το τι πραγματικά θα γίνει μόλις διαβούν τα σύνορα, αλλά, περισσότερο, για την προσθήκη της σχετικής αναφοράς στο βιογραφικό σημείωμα τους.

Τα πράγματα κάνει ακόμα χειρότερα η μετριοκρατία. Χιλιάδες καλλιτέχνες στην Αθήνα, μερικές εκατοντάδες στην Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της χώρας όπου/αν/όταν υπάρχουν χώροι προβολής και παράγοντες μόχλευσης θα εκθέσουν στην διάρκεια ενός έτους. Το κριτήριο για την επιλογή τους συχνά είναι ποιόν ξέρουν και ούτε καν ποιός τους ξέρει (που αν και όχι τόσο ευχάριστο, ή βοηθητικό των θεμάτων που συζητά αυτό το άρθρο,  θα ήταν τουλάχιστον κατανοητό), ούτε τι είναι η τέχνη τους. Ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι ανάμεσα τους, παρά το αναξιοκρατικό της επιλογής τους, βρίσκονται και καλοί καλλιτέχνες, ο αριθμός των καλλιτεχνών που εκθέτουν επειδή απλά κάποιος σπεύδει να τους χαρακτηρίσει με νόημα, ή/και με το κλείσιμο του ματιού "καλό παιδί", καθιστά πολύ δύσκολη την διαδικασία ανάδειξης οποιουδήποτε καλλιτέχνη, καλού ή κακού, εξαιτίας  της πληθώρας της πληροφορίας που κατευθύνεται προς το εικαζόμενο φιλότεχνο κοινό στο οποίο ο ορυμαγδός προτάσεων απευθύνεται!

Σε αυτό το περιβάλλον της τέχνης πρέπει να πλοηγήσει ο δημιουργικός, εμπνευσμένος και αξιόλογος νέος καλλιτέχνης. Επίσης, από  αυτόν τον αγώνα πρέπει να βγει αλώβητος, αλλά, και πάλι, αυτό δεν αρκεί. Θα εργαστεί σαν σερβιτόρα ή σε οικοδομή για να βιοποριστεί, στην καλύτερη περίπτωση θα ζωγραφίσει παιδικά δωμάτια και θα δηλώσει αναπληρωτής καθηγητής ή δάσκαλος καλλιτεχνικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θα γίνει σύγχρονος ταξιδευτής στην Ελλάδα με μεταθέσεις από μέρος σε μέρος.

Θα πρέπει να ανοίξει δρόμους για την προσωπική του ανέλιξη, να αναπτύξει στρατηγική πωλήσεων, να γίνει καλός δημοσιοσχεσίτης, να τα βγάλει πέρα με διάφορα ακανθώδη και ξινά φρούτα του περιθωρίου της αγοράς τέχνης, όπως "συλλέκτες" που σκάνε μύτη μια κρύα βροχερή νύχτα του χειμώνα σε σπίτια και ατελιέ και παίρνουν έργα έναντι μικρού αντιτίμου, ή ακόμα και με υποσχέσεις για μεγάλες μελλοντικές αγορές, με γκαλερίστες που θα ζητήσουν χρήματα για να κρεμάσουν απλά μερικά κάδρα σε ομαδικές εκθέσεις, με καμπάνιες email από το εξωτερικό που θα του λένε ότι είδαν την δουλειά τους σε κάποια ηλεκτρονική πλατφόρμα και τους επέλεξαν ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους που είδαν για να εκθέσουν στην ταδε διεθνή art fair έναντι μερικών εκατοντάδων δολλαρίων. Θα πρέπει να βρει τρόπο να προβάλλει πραγματικά την δουλειά του στο εγχώριο κοινό, την όρεξη να διερευνήσει εξόδους προς το εξωτερικό, προσωρινές ή μόνιμες. Θα πρέπει να υποβάλλει τα έργα του κάθε ευκαιρίας δοθείσης σε διεθνείς και εγχώριους διαγωνισμούς ιδρυμάτων, να αναζητήσει δρόμους με residencies προς τις πρωτεύουσες  της τέχνης, να μάθει να συνεργάζεται με άλλους και να εργάζεται σκληρά. Θα πρέπει να ασχολείται με την πρόοδο του και ποτέ μα ποτέ να μην προδίδει τις ποιότητές του. Θα πρέπει να  συνειδητοποιήσει ότι πλέον ο ανταγωνισμός είναι διεθνής, αλλά και ότι το διαμάντι λάμπει και στα σκουπίδια. Θα πρέπει να μην προδώσει όσους του στέκονται και τον υποστηρίζουν στην πορεία του, αλλά και να μην τους επιτρέψει να του περάσουν βαρίδια στα πόδια που δεν θα αφήσουν τα φτερά του να ανοίξουν. Θα πρέπει να αντιληφθεί ότι ο χρόνος περνά γρήγορα και ότι είναι πολύτιμος για να τον σπαταλάμε με ασχολίες που δεν μας κάνουν να πεταγόμαστε από το κρεβάτι μας με ενθουσιασμό επειδή ξημέρωσε και θα προσπαθήσουμε και σήμερα να πλησιάσουμε δέκα βήματα πιο πολύ στην κορυφή του βουνού (ακόμη κι αν, βρισκόμαστε ακόμα στους πρόποδες). Θα πρέπει να αντιληφθεί ότι πιότερο από τον θαυμασμό των άλλων μετράει να έχει τον σεβασμό και την αγάπη τους. Θα πρέπει να δει ότι ο καλλιτέχνης είναι πριν και πάνω από όλα ένα στόμα για αυτούς που δεν μπορούν να μιλήσουν. Θα πρέπει να δημιουργήσει γεγονότα εκεί που δεν υπάρχουν· συμμαχίες και φιλίες ενόσω μοιάζουν όλοι εχθροί· κίνηση όταν μοιάζουν όλα ακίνητα· αλλαγή και ανανέωση μέσα στο τέλμα.

Εντούτοις, δεν έχουν μονάχα οι καλλιτέχνες ευθύνη να σηκώσουν το βάρος των αλλαγών, ακόμη κι αν βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Έχουμε και όλοι εμπλεκόμενοι στον χώρο της Τέχνης. Όσο διαγιγνώσκουμε μία γενιά βελτιώμένη, πιο ανθεκτική στις δυσκολίες, πιο  υπομονετική, πιο δημιουργική, πιο συστηματική, πιο παραγωγική, πιο εργατική, πιο ανοιχτόμυαλη, τόσο οι υποχρεώσεις μας  αυξάνουν. Είναι καίριας σημασίας να αντιληφθούμε όλοι το μερίδιο της ευθύνης που μας αναλογεί, και να ανέλθουμε στο ύψος των περιστάσεων. Δεν πρόκειται να βγούμε από την κρίση κλαυθμιρίζοντας στο σκοτάδι, επαναλαμβάνοντας συνταγές που μας έβγαλαν πριν από 20 χρόνια, ή πορευόμενοι "εκ του ασφαλούς": δεν υπάρχει αλλαγή χωρίς ρίσκο, θυσίες, δουλειά. Δεν υπάρχει κέρδος χωρίς επένδυση.  Δεν υπάρχει σωστό χωρίς λάθη, κέρδος χωρίς απώλειες, γλυκός ύπνος χωρίς μόχθο. Αν δεν υπάρχουν δρόμοι  θα πρέπει να τους ανοίξουμε, αν μας χωρίζουν χάσματα θα πρέπει να τα γεφυρώσουμε. Κι αν όλα αυτά σας μοιάζουν πολύ δύσκολα, και σας φαίνεται πραγματικά άδικο που η γενιά μας είναι υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει αυτές τις πραγματικότητες, σκεφτείτε πόσες αλλαγές, πόσα κινήματα, πόση πρόοδος ξεπήδησαν στην Τέχνη σε καιρούς πολέμου και μιζέριας. Ο χώρος μας είναι "καταρραμένος" να γεννά ομορφιά στα ερείπια και ελπίδα στην απόγνωση. Οι στρωμμένοι δρόμοι και οι ηλιόλουστες ημέρες ίσως δεν του ταιριάζουν ιδιαίτερα....

Browse by keyword / Βρείτε αυτό που ψάχνετε

Activism Amfissa An Athenian Outsider Andros Animation & Comics Antiparos Art Fairs Art Therapy ArtMarket Athens Auctions Audio/Video Australia Awards Books&Manuscripts Call for entries & Competitions Ciné qua non Cinema Collage Collectives Columnists: www treasures Commentary & Documentation Conferences CulturalContent/Tourism Cyprus DESIGN Digital Art DJs Documentary EDITO ElefsisCultureCapital ENGLISH Fashion Festivals & Biennales Florina Fundraising Gastronomy Halkida Iconography Ioannina Jewllery Lesvos LGBTQI+ Lifestyle London Calling Loutraki Multimedia & Installations Art Museums Myconos Naxos News Opera Party Performance Printmaking Projects Restoration/Συντήρηση Rethymnon Retrospective Sculpture & Ceramics Shqipëri Sikinos StreetArt Symposiums Syros Tattoo Teri Paschos textileArt Thessaloniki US Venue Virtual Watercolor whoISwho Workshops & Masterclasses Αγρίνιο Αίγινα Αίγιο Αλεξανδρούπολη ΑΝΑΦΗ ΑνδριανήΤζίμα Άνδρος ΑΝΤΙΚΑ Αντίπαρος Απόψεις ΑΠΟΨΗ Άργος Αρχαιολογία Αρχιτεκτονική Βέροια Βόλος Γειτονιές Δελφοί ΔΗΜΗΤΡΙΑ Δημοπρασίες Διαλέξεις/ΔημόσιεςΣυζητήσεις Δίον-Λιτόχωρο Δράμα Έβρος Εγκαίνια Έδεσσα Ειδικά Θέματα ΕικαστικέςΔράσεις Εκδηλώσεις Εκθέσεις Εκπαίδευση ΕΛΕΥΣΙΝΑ Επίδαυρος Έρευνα Ζάκυνθος Ζωγραφική Ηράκλειο Θέατρο Θρησκεία Ιδρύματα Ιεράπετρα Ιστορία Ιστορίες για γάτες ΙΩΑΝΝΙΝΑ Καβάλα Καλαμαριά Καλαμάτα Καλλιγραφία Καστελλόριζο Καστοριά Κέρκυρα ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Κίμωλος Κοζάνη ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ Κρήτη Κως Λάρισα Λέσβος Λευκάδα Λήμνος Λόγος Λύκειον Ελληνίδων Μεσολόγγι Μουσική Ναύπακτος Ναύπλιο Νεκρολογία ΞΑΝΘΗ Ξεναγήσεις Ολυμπία Ορεστειάδα Παιδαγωγικά Παιδιά Πάρος Παρουσιάσεις Πάτμος Πάτρα ΠεριΟινουΣκιας Πόρος Πρόσωπα Προσωπικότητες Ρόδος Σάμος Σαντορίνη Σκηνογραφία Σκιάθος Σπέτσες Στήλη Άλατος Στυλ & Εποχές Συλλογές Συναυλίες Συνέντευξη ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τέχνες Τέχνη Τεχνολογία Τζια ΤΗΝΟΣ Τρίκαλα Τρίπολη ΥΔΡΑ Υποτροφίες Φλώρινα ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ Φωτογραφία Χαλκίδα Χανιά Χειροτεχνίες Χίος Χορηγίες Χορός Ψηφιδωτό Ψυχολογία Ψυχολογία στην καθημερινότητα