Wednesday 9 April 2014

EDITO | Απρίλιος 2014 :: Δυό λόγια για την καλλιτεχνική ελευθερία

Εικόνα από την αφίσα του performance γη & ελευθερία που γεννήθηκε τον Ιούνιο του 2012 και
παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 2012 σε διάφορους δημόσιους χώρους της Αθήνας
(Μεταξουργείο, πλατεία Συντάγματος, πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνος και Γκάζι) από
την καλλιτεχνική κολλεκτίβα BelleVille. Στο statement διαβάζει κανείς:
"Ουτοπία είναι αυτό που όταν κάνεις ένα βήμα προς το μέρος του, αυτό απομακρύνεται δύο.
Όταν κάνεις δύο, αυτό απομακρύνεται τέσσερα.
Όταν κάνεις τρία αυτό απομακρύνεται έξι.
Και σε τι χρησιμεύει η ουτοπία;
Σε κάνει να προχωράς…"
Διαβάστε περισσότερα
ΕΔΩ


ΣΥΜΦΩΝΑ με το λεξικό εμπορευματοποίηση σημαίνει “η μετατροπή ενός αγαθού σε εμπόρευμα, η τάση για προσπορισμό υλικού κέρδους από την εμπορική εκμετάλλευση υλικών και πνευματικών αγαθών και αξιών”. Με απλά λόγια, και επί συγκεκριμένου αναφερόμενοι στα έργα τέχνης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, περεταίρω, εμπορευματοποίηση σημαίνει η προτίμηση για την κατασκευή ενός έργου τέχνης που διέπεται από συγκεκριμένες αρχές με βασικό σκοπό να πωλήσει, και εις βάρος της γνησιότητας, του αυθορμητισμού και της πρωτοτυπίας που ίσως σε διαφορετική περίπτωση θα παρουσίαζε.

Κάπου εδώ ξεκινά μια μεγάλη παρεξήγηση που στοιχειώνει τον χώρο της τέχνης, που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τάση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας να διακρίνει παντού αντιθετικά ζεύγη: οφείλει η τέχνη να είναι αντιεμπορική;  Πρέπει ο καλλιτέχνης να είναι αδιάφορος προς το κέρδος και τον βιοπορισμό του από την καλλιτεχνική παραγωγή του; Κάθε τι που “πουλάει” δεν είναι γνήσια καλλιτεχνικό διότι αρέσει σε πολύ κόσμο, συνεπώς εκφράζει το τετριμμένο και το καθεστώς; Τελικά η τέχνη είναι αγαθό που πρέπει να απευθύνεται στους λίγους, και στον υπόλοιπο κόσμο να εισηγούνται οι “λίγοι” τι είναι και τι δεν είναι τέχνη καιν αυτοί να το εναγκαλίζονται στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος Παιδείας; Ένα σύμπαν από ερωτήσεις ξεπηδάει με αφορμή την τέχνη και την εμπορικότητα της, και είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο αυτά τα θέματα να απασχολούν κάθε εμπλεκόμενο στον χώρο, και ιδίως τους καλλιτέχνες.

Για παράδειγμα, όσοι γνωρίζουν το ζήτημα που έχουν οι καλλιτέχνες να αποκατασταθούν επαγγελματικά, αφού αφενός η έννοια της επαγγελματικής αποκατάστασης δεν συνάδει με το ιδιεώδες της καλλιτεχνικής ελευεθρίας στην δημιουργία, αφετέρου κατατείνουν ότι το ιδεώδες θα ήταν οι καλλιτέχνες να είναι ανεξάρτητοι οικονομικά και να βιοπορίζονται από την τέχνη τους. Συχνά εισφέρουν  στην συζήτηση το όραμα ενός κράτους που εναγκαλιζόμενο τον καλλιτέχνη και αναγνωρίζοντας το έργο του το προβάλλει στον δημόσιο χώρο, εξασφαλίζοντας παράλληλα τα χρήματα στον καλλιτέχνη για να ζήσει με αξιοπρέπεια, και απαλλάσσει από κάθε έγνοια τον καλλιτέχνη προκειμένου αυτός να δημιουργήσει απερίσπαστος. Αυτή η ιδεώδης κατάσταση έχει, βεβαίως, κάποια προβλήματα αν αποφανθεί κάποιος -για παράδειγμα- πως θα έπρεπε να αποτελέσει μοντέλο. Πως ορίζουμε ποιος καλλιτέχνης αξίζει να ενισχυθεί και πως όχι; Καθείς που δηλώνει καλλιτέχνης πρέπει να ενισχύεται, ή αυτό θα πρέπει να συμβαίνει μονάχα για τους κατόχους πτυχίου των σχολών Καλών Τεχνών; Πως θα οδηγηθούμε σε “επαναστατική” ή πρωτοποριακή τέχνη, και χωρίς τις παθογένειες ενός συστήματος μέσα από το οποίο π.χ. ακαδημαϊκοί ή άλλοι κύκλοι θα ορίζουν τι είναι πρωτοποριακό και τι όχι, ή τα σύνορα της ελευθερίας του καλλιτέχνη, κλπ.

Αποτελεί πεποίθηση του γράφοντος ότι στην σκέψη μας θα πρέπει πάντοτε να συναρτάμε (α) το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης δεν είναι ένα  μαγικό ον που παράγει τέχνη, αλλά ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά, σαν εμάς, που έχει λίγο σε πολύ τις ίδιες ανάγκες βιοπορισμού, παρόμοια προσωπικά “θέλω”, και, (β) για δεν μπορούμε να κρατούμε την τέχνη για τους λίγους και να ελπίζουμε ότι θα εγκαθιδρυθεί κάποια στιγμή η τέχνη στην ζωή μας, ακόμη κι αν, σε όρους Εκπαίδευσης, βάλουμε την τέχνη στα σχολεία, κλπ. Για να αγαπήσει την τέχνη ο άνθρωπος θα πρέπει να μπορεί να την νιώσει, όχι απαραίτητα να την κατανοήσει. Κανείς δεν αρνείται ότι με γνώσεις τέχνης, επίγνωση τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, ο άνθρωπος θα αποκτήσει και αισθητική καλλιέργεια που θα του επιτρέπει ννα αντιλαμβάνεται, να “διαβάζει” και άλλες μορφές τέχνης. Εντούτοις, αυτό δεν μπορεί να γίνεται αυτοσκοπός: όσο κι αν θεωρητικολογήσεις για έναν καμβά ο ο ποίος έχει πάνω του μια γραμμή και μια τελεία, ό,τι τεκμηρίωση κι αν χρησιμοποιήσεις, και όσο ενδιαφέρον ως εικαστική προσέγγιση κι αν το θεωρήσει κάποιος που κατατρίβεται με την ιστορία, την θεωρία ή την φιλοσοφία της Τέχνης, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι υπό οποιοσδήποτε όρους, θα μπορούσε κάτι τέτοιο να επιτευχθεί μαζικά, ή ακόμα και ότι είναι επιθυμητό. Βεβαίως, δεν πρέπει να αποκλείσουμε έναν καλλιτέχνη από το να εκφράζεται έτσι. Εάν αυτό είναι το επόμενο βήμα στην Αισθητική ωστόσο, ας το αποφασίσει η Ανθρωπότητα και όχι μία ακαδημαϊκή ελίτ που υπηρετεί το χρηματιστήριο αξιών της Τέχνης.

Θα πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε τι σημαίνει καλλιτεχνική ελευθερία, και εαν πραγματικά έχει όρια ή όχι. Θα πρέπει να αφήσουμε τους ανθρώπους του σήμερα να αποφασίσουν ποια τέχνη του σήμερα τους εκφράζει, να δώσουμε πολλές ευκαιρίες για την προβολή της, και να δώσουμε με αυτό τον τρόπο και την ευκαιρία για την ανάπτυξη της σχετική αισθητικής. Δεν μπορούμε να ζητούμε από τον καλλιτέχνη να δημιουργεί ελεύθερα από την μία, αλλά, από την άλλη,  να αποφαινόμαστε ότι π.χ. το μάρμαρο και η γλυπτική σε αυτό είναι παρωχημένη,  η ανεικονική τέχνη είναι η μετεξέλιξη της παραστατικής ζωγραφικής και ως εκ  τούτου με εργαλείο την δεύτερη δεν μπορεί να κανείς να εκφραστεί με πρωτότυπο και πλήρη τρόπο. Είναι προτιμότερο ο καλλιτέχνης να δημιουργεί ελεύθερα και να πειραματίζεται όλη του την ζωή. Να ενισχύεται να δοκιμάζει τα πάντα και να μαθητεύει στην ίδια του την τέχνη για πάντα. Να ανανεώνεται μέσα από την δημιουργία και να ανανεώνει φόρμες και ύφη χωρίς να δίνει σημασία στο τι θεωρούν οι άλλοι ως επιτυχημένο. Τότε μονάχα έχει νόημα η έκφραση της καλλιτεχνικής ελευθερίας. Η εμπορική επιτυχία -σε περιορισμένη ή μεγαλύτερη κλίμακα- θα ακολουθήσει.

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ολοένα και περισσότερους νέους Έλληνες καλλιτέχνες που μπορούν να κάνουν την διαφορά. Η κρίση τελικά ίσως αποτελέσει ευκαιρία για αυτούς διότι πλέον δεν έχουν κανένα λόγο να περιμένουν κάποιος κρατικός φορέας θα τους ενισχύσει. Μπορεί να πρόκειται για μια ζοφερή πραγματικότητα για πολλούς, που ήλπιζαν ότι ολοκληρώνοντας τις σπουδές τους σε μια σχολή Καλών Τεχνών θα διοριστούν απευθείας στη Μέση Εκπαίδευση και θα έχουν εξασφαλισμένο το εισόδημα τους ως καθηγητές (μία  ακόμα στρέβλωση από τις πολλές της Ελληνικής πραγματικότητας, αφού το πτυχίο της Καλών Τεχνών ουδόλως εγγυάται ότι οι κάτοχοι του έχουν επαρκή παιδαγωγική κατάρτιση), ωστόσο αναγκάζει τους νέους καλλιτέχνες να πάρουν στα σοβαρά τον εαυτό τους και την προσπάθεια τους για καταξίωση. Πολλές άλλες στρεβλώσεις όπως προώθηση μέσω διάφορων “κύκλων” του στερεώματος της Τέχνης απαξιώνουν καθημερινά τις προσπάθειες συχνά αξιόλογων ανθρώπων. Είναι η εποχή που οι καλλιτέχνες καλούνται να συνειδητοποιήσουν, πρώτον, ότι το καλό ξεχωρίζει και θα αναγνωριστεί ως τέτοιο και εκτός των συνόρων της μικρής μας χώρας, δεύτερον ότι τίποτα δεν γίνεται χωρίς αγώνα και προσπάθεια. Υπάρχει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ της της εμπορικότητας και της ελεύθερης δημιουργίας, μεταξύ της ελεύθερης δημιουργίας και της πρωτοτυπίας, μεταξύ της πρωτοτυπίας και της πρωτοπορίας. Ναι, σωστό είναι ο καλλιτέχνης να αποφεύγει να υπακούει σε κανόνες που δεν τον εκφράζουν. Και αυτοί οι κανόνες είναι τόσο αυτοί της επιτυχημένης εμπορικά παραγωγής, όσο και του “ακαδημαϊκού” ιδεώδους των κυκλωμάτων που λυμαίνονται την τέχνη περί “αντισυμβατικού”, “πρωτοποριακού”, ειδών τέχνης με άγκυρα στα υλικά και την αποτύπωση που είναι περισσότερο “τέχνη” από άλλα, κλπ.

Θα καταλήξω με μία φράση της 18χρονης γλύπτριας Βαλασίας Ντόντουλου, από μία συνέντευξη της, που εισήχθη στην Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης ενώ βρισκόταν ακόμα στο Λύκειο, ως ταλέντο. “Ο μόνος τον οποίο θα τολμούσα να συμβουλέψω στην ηλικία μου θα ήταν ο καθρέφτης εμπρός μου, λέγοντας δύο λέξεις: ΑΓΑΠΗ-ΔΟΥΛΕΙΑ. Έτσι ώστε ακόμα κι όταν το πρόσωπο ρυτιδιάσει, να διακρίνω στην αντανάκλασή του, το ίδιο παιδικο βλέμμα με το ίδιο πάθος και πολύ μεγαλύτερη αγάπη για όλο τον κόσμο στον οποίο απευθύνομαι”. Η συμβουλή είναι απλή και σχεδόν αυτονόητη. Την επισημαίνω όχι για το πρωτοποριακό και το καινοφανές, αλλά επειδή αξίζει να την θυμόμαστε. 

Browse by keyword / Βρείτε αυτό που ψάχνετε

Activism Amfissa An Athenian Outsider Andros Animation & Comics Antiparos Art Fairs Art Therapy ArtMarket Athens Auctions Audio/Video Australia Awards Books&Manuscripts Call for entries & Competitions Ciné qua non Cinema Collage Collectives Columnists: www treasures Commentary & Documentation Conferences CulturalContent/Tourism Cyprus DESIGN Digital Art DJs Documentary EDITO ElefsisCultureCapital ENGLISH Fashion Festivals & Biennales Florina Fundraising Gastronomy Halkida Iconography Ioannina Jewllery Lesvos LGBTQI+ Lifestyle London Calling Loutraki Multimedia & Installations Art Museums Myconos Naxos News Opera Party Performance Printmaking Projects Restoration/Συντήρηση Rethymnon Retrospective Sculpture & Ceramics Shqipëri Sikinos StreetArt Symposiums Syros Tattoo Teri Paschos textileArt Thessaloniki US Venue Virtual Watercolor whoISwho Workshops & Masterclasses Αγρίνιο Αίγινα Αίγιο Αλεξανδρούπολη ΑΝΑΦΗ ΑνδριανήΤζίμα Άνδρος ΑΝΤΙΚΑ Αντίπαρος Απόψεις ΑΠΟΨΗ Άργος Αρχαιολογία Αρχιτεκτονική Βέροια Βόλος Γειτονιές Δελφοί ΔΗΜΗΤΡΙΑ Δημοπρασίες Διαλέξεις/ΔημόσιεςΣυζητήσεις Δίον-Λιτόχωρο Δράμα Έβρος Εγκαίνια Έδεσσα Ειδικά Θέματα ΕικαστικέςΔράσεις Εκδηλώσεις Εκθέσεις Εκπαίδευση ΕΛΕΥΣΙΝΑ Επίδαυρος Έρευνα Ζάκυνθος Ζωγραφική Ηράκλειο Θέατρο Θρησκεία Ιδρύματα Ιεράπετρα Ιστορία Ιστορίες για γάτες ΙΩΑΝΝΙΝΑ Καβάλα Καλαμαριά Καλαμάτα Καλλιγραφία Καστελλόριζο Καστοριά Κέρκυρα ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Κίμωλος Κοζάνη ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ Κρήτη Κως Λάρισα Λέσβος Λευκάδα Λήμνος Λόγος Λύκειον Ελληνίδων Μεσολόγγι Μουσική Ναύπακτος Ναύπλιο Νεκρολογία ΞΑΝΘΗ Ξεναγήσεις Ολυμπία Ορεστειάδα Παιδαγωγικά Παιδιά Πάρος Παρουσιάσεις Πάτμος Πάτρα ΠεριΟινουΣκιας Πόρος Πρόσωπα Προσωπικότητες Ρόδος Σάμος Σαντορίνη Σκηνογραφία Σκιάθος Σπέτσες Στήλη Άλατος Στυλ & Εποχές Συλλογές Συναυλίες Συνέντευξη ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τέχνες Τέχνη Τεχνολογία Τζια ΤΗΝΟΣ Τρίκαλα Τρίπολη ΥΔΡΑ Υποτροφίες Φλώρινα ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ Φωτογραφία Χαλκίδα Χανιά Χειροτεχνίες Χίος Χορηγίες Χορός Ψηφιδωτό Ψυχολογία Ψυχολογία στην καθημερινότητα