Tiffany's vs. vitraux - Μία ιστορία πάθους και ...λάθους

(ήχος τηλεφώνου που χτυπά)
- “Παρακαλώ;”
- “Antiques House;”
- “Μάλιστα”.
- “Έχω μία λάμπα Tiffany's που θα ήθελα να διαθέσω μέσω της δημοπρασίας σας...”

AN τυχόν ξέρετε την διαφορά μεταξύ Tiffany's και vitraux (βιτρώ) και ετοιμάζεστε να γελάσετε εις βάρος της κυρίας η οποία με κάλεσε το Φθινόπωρο για να με ρωτήσει για την  λάμπα της, παρακαλώ συγκρατηθείτε. Πολύς κόσμος στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, δεν γνωρίζει την διαφορά μεταξύ μιας βιτρώ λάμπας και ενός Tiffany's, ούτε σε αξία, αλλά ούτε καν σαν ιστορία. Αυτή είναι η ιστορία που θα σας πούμε σήμερα. Και, ακόμα κι αν είστε βέβαιοι ότι ξέρετε την διαφορά μεταξύ των δύο, διαβάστε το άρθρο μας: όλο και κάποια από τις πτυχές του ζητήματος μπορεί να σας διαφεύγει.

Των Σταύρου Μυρωνίδη & Πάρη Καπράλου

Τα φωτιστικά Tiffany είναι ένα ύφος της λάμπας που αρχικά δημιουργήθηκε και έγινε διάσημο από τον Louis Comfort Tiffany (1848-1933). Ο Louis Tiffany ήταν ο πρωτότοκος γιος του Charles Lewis Tiffany, διάσημου ιδιοκτήτη της εταιρείας κοσμημάτων, Tiffany & Co, του οποίου οι πελάτες περιλαμβάνονται πρόεδροι και η βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας. Τα φωτιστικά Tiffany's, αν εξεταστούν από την μεριά των κινημάτων στον χώρο του διεθνούς design ανήκουν στην εποχή και την ομάδα στύλ του Art Nouvaeu. Ο δημιουργός των εν λόγω φωτιστικών γεννήθηκε 1848 και, όταν κατέληξε στις 17 Ιανουαρίου του 1933 ήταν ένας από τους πιο γνωστούς designers της εποχής του. Ζωγράφος, διακοσμητής και αρχιτέκτονας εσωτερικών χώρων, διαμόρφωσε το σπίτι του γνωστού συγγραφέα Mark Twain, αλλά και τον Λευκό Οίκο για λογαριασμό του προέδρου των ΗΠΑ  Chester Alan Arthur. Η επιθυμία του νεαρού καλλιτέχνη να επικεντρωθεί στην κατασκευή  ξεχωριστών για την αισσθητική τους γυαλιών οδήγησε στην διάσπαση της οικογενειακής επιχείρησης το 1885, όταν ο καλλιτέχνης αποφάσισε να ιδρύσει δική του εταιρεία κατασκευής γυαλιού. Η εταιρεία ιδρύθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1885, και μέχρι το 1902 είχε γίνει εξαιρετικά γνωστή ως “Tiffany Studios”, στη Νέα Υόρκη στην οποία συνέχισε να παράγει γυάλινα αντικείμενα μέχρι το 1928. Ο Tiffany δεν παρήγαγε ο ίδιος το γυαλί, αλλά ουσιαστικά είχε τις ιδέες και έκανε τον σχεδιασμό. Ο άνθρωπος πίσω από τις ποιότητες του γυαλιού του ήταν ο Artur. J. Nash, ενώ, ένα άλλο πρόσωπο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διάδοση του έργου του  ήταν ο επιχειρηματίας Siegfried Bing, του οποίου η επιχείρηση έγινε αργότερα το μέσο για τις Ευρωπαϊκές εξαγωγές του.

O Louis Comfort Tiffany σε φωτογραφία του 1908 

(από την αγγλική έκδοση της Wikipedia)

Ο Tiffany έγινε ιδιαίτερα γνωστός και καταξιώθηκε για τα πρωτότυπα σχέδια του στην παγκόσμια έκθεση στο Σικάγο το 1893 και στην Έκθεση του Παρισιού το 1900. Αν αντιμετωπίσουμε το έργο του ως καθαρά καλλιτεχνικό -ως αντιμετωπιζόταν εκείνο τον καιρό που η έννοια του design δεν είχε εισαχθεί σε συνάρτηση με την Τέχνη και ο διαχωρισμός σε καλλιτεχνίζοντα χρηστικά αντικείμενα και έργα τέχνης δεν είχε εγκαθιδρυθεί- θα αντιμετωπίσουμε μια δυσκολία στην κατηγοριοποίηση του, καθώς αυτό δύσκολα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε περιόδους. Στην πραγματικότητα ο Tiffany παρήγαγε μια σειρά από πολύ διαφορετικά αντικείμενα, σε μερικά από τα οποία κυριαρχούσε ο διακοσμητικός ρόλος, ενώ, άλλα, είχαν πιο χρηστική πλευρά. Ως δείγματα της Art Nouveau θεωρούνται τα κομψά βάζα του με τη μορφή λουλουδιών, ενώ, ιστορικά τον καθιέρωσαν οι επιτραπέζιες λάμπες και τα κρεμαστά φωτιστικά του, που σπανίζουν σήμερα σε γνήσια κομμάτια και που “χτυπούν” υψηλότατες τιμές στις δημοπρασίες που έχουν κάνει την εμφάνιση τους.

Ο Tiffany ξεχώριζε όχι μονο για τα έργα που κατέλειψε ή τον θρύλο που δημιούργησε, αλλά και για τις απόψεις του σχετικά με το design και την μόδα, οι οποίες από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί “πλατωνικές”. Συγκεκριμένα ισχυριζόταν ότι τα αντικείμενα που διαθέτουν ξεχωριστή αισθητική ομορφιά και διακρίνονται για την πρωτοτυπία τους παραμένουν ανεπηρέαστα στο διηνεκές ακόμα κι αν η μόδα αλλάξει πολλές φορές. Τα γυάλινα φωτιστικά και οι λάμπες που σχεδίαζε είχαν πολύ συχνά μορφή λουλουδιών και άλλων φυτών και είχαν ιδιαίτερα έντονα χρώματα, ενώ,  ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένος από τα ισλαμικά μοτίβα και από τις φόρμες που παρατηρούσε στη φύση και στο περιβάλλον γύρω του και αυτό έκανε τα έργα του με ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Σε πολλές από αυτές κυριαρχούν τα πολύχρωμα vitraux (βιτρώ), με περισσότερο γνωστή μία επιτραπέζια λάμπα με το όνομα Lotus (1900 -1906). Εξίσου γνωστή έγινε η Wistaria που σχεδίασε το 1904, η οποία ήταν φτιαγμένη από γυαλί σε διάφορα χρώματα. Άλλα δημοφιλή στην εποχή τους και εξαιρετικής αξίας σήμερα ακόμη και σε αντίγραφα είναι η Magnolia (1905), η Snowball(1905), η Dragonfly (1906), η Favrile Fabrique (1913). Ο καλλιτέχνης διατύπωνε συχνά την άποψη ότι η τέχνη συμβολίζει την ομορφιά των ιδεών και τα ορατά πράγματα από τα οποία δημιουργείται κάτι συγκεκριμένο και κάτι που παραμένει αναλλοίωτο. Τα βιτρώ του παρήγαγε από γυαλί τύπου οπαλίνας και ένα νέο τύπο γυαλιού που εφηύρε ο ίδιος και που χαρακτήριζε τα έργα του, οι ιδιότητες του οποίου καθίστανται πιο εμφανείς σε μικρότερα έργα του με χρώματα που ανακλούν το ηλιακό φως.

Τα vitraux (βιτρώ)

Το vitraux είναι μία μορφή κατασκευής γυαλιού, έγχρωμου συνήθως, που παράγει ένα σχέδιο, ή ζωγραφιά πάνω σε γυαλί που επιτρέπει στο φως να το διαπερνά - αντίθετα με το σχέδιο ή την ζωγραφική σε μια επιφάνεια που αντανακλά το φως, πράγμα που κάνει την εφεύρεση και την ιστορία του να ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλα είδη τέχνης.  Κακώς στην Ελλάδα το  vitraux θεωρείται ως είδος “design” και ως εκ τούτου αντιμετωπίζεται περισσότερο ως χειροτεχνία παρά σαν μια καλλιτεχνική έκφραση. Σε αυτό το έχει συμβάλλει το τεχνικό μέρος αλλά και η μαζική, βιομηχανική παραγωγή που του έχει επιφυλαχθεί από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Οι  εκλεκτικές συγγένειες του  vitraux (ή vitrail όπως το αποκαλούν οι Γάλλοι σήμερα) βρίσκονται εγγύτερα προς το ψηφιδωτό. Ως τεχνική, πέρα από το εικαστικό αποτέλεσμα, έχει να επιδείξει μακρά ιστορία, στη διάρκεια της οποίας επήλθαν σημαντικές διαφοροποιήσεις, τόσο ως προς την ίδια την τεχνική όσο και ως προς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα της.

 

  "Girl with Cherry Blossoms - Tiffany Glass & Decorating Company"
Έτος κατασκευής: 1890 (από την αγγλική έκδοση της Wikipedia)

Ανασκαφές έχουν αποδείξει ότι στην αρχαία Αίγυπτο επεξεργάζονταν το γυαλί με επιδεξιότητα και ότι οι Άραβες έφτιαχναν “τζαμιλίκια”, συνδεδεμένα με γύψο ενισχυμένο με φυτικές ίνες και σίδερο, τα "κλώστρα" όπως αναφέρονται στα Χρονικά, τα οποία πάνω από 100 χρόνια αργότερα συνάντησαν και οικειοποιήθηκαν οι Σταυροφόροι στους “Άγιους Τόπους”. Εκτιμάται ότι η ανάλογη παράδοση που υπάρχει τόσο στο Πήλιο, όσο σε άλλες πόλεις της Κεντρικής και Β. Ελλάδας, ιδίως αυτές με τις πλέον δυνατές εμπορικές σχέσεις από τον Μεσαίωνα και εξής, οπότε συναντούμε “υαλοστάσια” σε πολλά αρχοντικά, μεταφέρθηκε απευθείας από τους Άραβες και ενσωματώθηκε στην Βυζαντινή παράδοση. Παρόλα αυτά, στους Σταυροφόρους χρωστάμε μια σημαντική καινοτομία έναντι των αραβικών μεθόδων κατασκευής των “Υαλοστασίων”: αυτοί ήταν που χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά μολύβι ως συνδετικό υλικό μεταξύ των κομματιών του γυαλιού. Ο ενισχυμένος γύψος ήταν πολύ παχύς σαν συνδετικό υλικό των χρωματιστών γυαλιών και παρόλο που οι Άραβες έκαναν "αραβουργήματα" μ' αυτόν για να τον καταστήσουν καλλιτεχνικό δομικό στοιχείο του συνόλου, ήταν περιοριστικός στη δημιουργία κομψών παραστάσεων. Ο λόγος που ήταν απαραίτητο κάποιο υλικό να συνδέει τα χρωματιστά ή/και ζωγραφισμένα γυαλιά μεταξύ τους ήταν ότι δεν μπορούσαν να παράγουν παρά μόνο μικρά κομμάτια γυαλιού.

Ο Tiffany ξεχώριζε όχι μονο για τα έργα που κατέλειψε ή τον θρύλο που δημιούργησε, αλλά και για τις απόψεις του σχετικά με το design και την μόδα, οι οποίες από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί “πλατωνικές”. Συγκεκριμένα ισχυριζόταν ότι τα αντικείμενα που διαθέτουν ξεχωριστή αισθητική ομορφιά και διακρίνονται για την πρωτοτυπία τους παραμένουν ανεπηρέαστα στο διηνεκές ακόμα κι αν η μόδα αλλάξει πολλές φορές. Τα γυάλινα φωτιστικά και οι λάμπες που σχεδίαζε είχαν πολύ συχνά μορφή λουλουδιών και άλλων φυτών και είχαν ιδιαίτερα έντονα χρώματα, ενώ,  ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένος από τα ισλαμικά μοτίβα και από τις φόρμες που παρατηρούσε στη φύση και στο περιβάλλον γύρω του και αυτό έκανε τα έργα του με ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Σε πολλές από αυτές κυριαρχούν τα πολύχρωμα vitraux (βιτρώ), με περισσότερο γνωστή μία επιτραπέζια λάμπα με το όνομα Lotus (1900 -1906). Εξίσου γνωστή έγινε η Wistaria που σχεδίασε το 1904, η οποία ήταν φτιαγμένη από γυαλί σε διάφορα χρώματα. Άλλα δημοφιλή στην εποχή τους και εξαιρετικής αξίας σήμερα ακόμη και σε αντίγραφα είναι η Magnolia (1905), η Snowball(1905), η Dragonfly (1906), η Favrile Fabrique (1913). Ο καλλιτέχνης διατύπωνε συχνά την άποψη ότι η τέχνη συμβολίζει την ομορφιά των ιδεών και τα ορατά πράγματα από τα οποία δημιουργείται κάτι συγκεκριμένο και κάτι που παραμένει αναλλοίωτο. Τα βιτρώ του παρήγαγε από γυαλί τύπου οπαλίνας και ένα νέο τύπο γυαλιού που εφηύρε ο ίδιος και που χαρακτήριζε τα έργα του, οι ιδιότητες του οποίου καθίστανται πιο εμφανείς σε μικρότερα έργα του με χρώματα που ανακλούν το ηλιακό φως.

Τα vitraux (βιτρώ)

Το vitraux είναι μία μορφή κατασκευής γυαλιού, έγχρωμου συνήθως, που παράγει ένα σχέδιο, ή ζωγραφιά πάνω σε γυαλί που επιτρέπει στο φως να το διαπερνά - αντίθετα με το σχέδιο ή την ζωγραφική σε μια επιφάνεια που αντανακλά το φως, πράγμα που κάνει την εφεύρεση και την ιστορία του να ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλα είδη τέχνης.  Κακώς στην Ελλάδα το  vitraux θεωρείται ως είδος “design” και ως εκ τούτου αντιμετωπίζεται περισσότερο ως χειροτεχνία παρά σαν μια καλλιτεχνική έκφραση. Σε αυτό το έχει συμβάλλει το τεχνικό μέρος αλλά και η μαζική, βιομηχανική παραγωγή που του έχει επιφυλαχθεί από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Οι  εκλεκτικές συγγένειες του  vitraux (ή vitrail όπως το αποκαλούν οι Γάλλοι σήμερα) βρίσκονται εγγύτερα προς το ψηφιδωτό. Ως τεχνική, πέρα από το εικαστικό αποτέλεσμα, έχει να επιδείξει μακρά ιστορία, στη διάρκεια της οποίας επήλθαν σημαντικές διαφοροποιήσεις, τόσο ως προς την ίδια την τεχνική όσο και ως προς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα της.

Στη διάρκεια του 19ου και στην συνέχεια του 20ού αιώνα, η τεχνολογία άλλαξε τις τεχνικές επιλογές, οδηγώντας πρωτοπόρους όπως ο ρώσος Marc (Zaharovich) Chagall σε κατά πολύ βελτιωμένες εκδοχές ενώ στα χέρια πιο σύγχρονων καλλιτεχνών σαν τον Louis Comfort Tiffany, τον John La Farge, τον William Morris κι άλλους, η τέχνη απελευθερώθηκε από στοιχεία όπως τα υλικά, τις  τεχνικές, τη φιλοσοφία και γενικότερα κάθε τι που αποτελούσε μέρος της διαδικασίας, “απεγκλωβίζοντας τα βιτρώ από ένα φορμαλισμό που δεν άφηνε περιθώρια στην αυθεντική δημιουργία”, όπως διαβάσαμε και σε σχετικό άρθρο της ελληνικής έκδοσης της Wikipedia για τα βιτρώ, ένα σχόλιο που βρίσκω ιδιαίτερα οξυδερκές.

Σήμερα

Στην σημερινή εποχή η τέχνη του Βιτρώ ανθεί αλλά είναι συχνά και παρεξηγημένη. Δύο παράλληλα σύμπαντα συναντώνται μονάχα για να συγκρουστούν. Από την μία πλευρά βρίσκεται ο ευρύτερος χώρος της  Art Glass περιλαμβάνει  ατσάλι, μπετόν, ξύλο, fiberglass, οξέα, ψυχρά σμάλτα, ακτινογραφίες και φωτογραφικά φίλμ, ψηφιακά επεξεργασμένες διαφάνειες, beveled glass, αναγλυφοτυπίες, etching και αμμοβολές, ως προς αυτόν καθαυτόν τον χώρο της Τέχνης. Από την άλλη, βρίσκεται η βιομηχανοποιημένη παραγωγή σχεδίων, αντικειμένων, ή στοιχείων “interior design” και αρχιτεκτονικής, που διεκδικούν το αποκλειστικό προνόμιο προσδιορισμού τι είναι βιτρώ. Το αποτέλεσμα, είναι ο χώρος της τέχνης να έχει εξοβελίσει εν πολλοίς το βιτρώ παραχωρώντας το στον χώρο του design, και, ο χώρος του  design από την άλλη, να εναγκαλίζεται περιόδους και να τυποποιεί το στυλ κάθεμιάς από αυτές εξομοιωτικά. Έτσι φτάνουμε να ακούμε συχνά ότι κάποιος έχεις ένα Tiffany's, το οποίο από την μία δεν είναι εποχής, από την άλλη σπανιότατα είναι και στυλ Tiffany's, αφού ο πωλητής είπε στον ιδιοκτήτη ότι είναι Tiffany's και αυτός βρέθηκε να το επιδεικνύει ως τέτοιο. Μια λάμπα βιτρώ μπορεί να έχει μεγάλη αξία (καλλιτεχνική, συναισθηματική, ακόμα και οικονομική) αλλά αυτό δεν την κάνει  Tiffany's!

Για να προσθέσουμε χρηστική αξία στο άρθρο μας θα είχε νόημα να μιλήσουμε -πέρα από την ιστορία των ανθρώπων και των αντικειμένων που αναφέραμε επαρκώς- και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός Tiffany's. Η πρώτη λάμπα των εργαστηρίων του  Tiffany κατασκευάστηκε το 1895. Η κάθε λάμπα  Tiffany's κατασκευάστηκε στο χέρι, οπότε καμία δεν είναι 100% ίδια με κάποια άλλη. Επιπλέον, αντίθετα με ό,τι πιστευόταν μέχρι πρότινος, σχεδόν καμία λάμπα δεν κατασκευάστηκε από τον ίδιο τον   Louis Comfort Tiffany, ενώ οι περισσότερες φτιάχτηκαν από την υπάλληλο του Clara Driscoll (1861–1944), όπως απέδειξε ο καθηγητής  του πανεπιστημίου του Rutgers κ. Martin Eidelberg και ανακοίνωσε το 2007.

Οι γνήσιες λάμπες Tiffany's εμπίπτουν σε 7 κατηγορίες με βάση το σχέδιο τους:


1. Αυτές που έχουν ακανόνιστο τελείωμα στο επάνω μέρος του γυαλιού
2. Εκείνες που έχουν ακανόνιστο τελείωμα στο κάτω μέρος του γυαλιού
3. Λάμπες από favrile (=τύπος ιριδίζοντος γυαλιού που εφύηρε ο ίδιος ο  Tiffany)
4. Λάμπες με γεωμετρικό σχήμα
5. Λάμπες με σχήματα που θυμίζουν λουλούδια σε πιο αφαιρετικό σχέδιο
6. Λάμπες με λουλούδια
7. Λάμπες με τα κεφάλια των λουλουδιών ως κυρίαρχο σχέδιο

Οι λάμπες των δύο πρώτων κατηγοριών έχουν τελείωμα με μέταλλο, το σχήμα του οποίου διευκολύνει οπτικά την ανάπτυξη του σχεδιαστικού προτύπου τους, ώστε η μετάβαση από την αρχή του εικαστικού χώρου που είναι σε αυτή την περίπτωση το πάνω μέρος του γυαλιού της λάμπας, στο “Σώμα” του σχεδίου να γίνεται με ομαλό τρόπο. Επιπλέον, η κατηγορία των Favrile θεωρούνται οι πρώτες λάμπες  που κατασκευάστηκαν από τα εργαστήρια του, συνεπώς, είναι οι πλέον δυσεύρετες και ακριβότερες στην αγορά σήμερα. Οι γνήσιες λάμπες αυτής της κατηγορίας έχουν μία στάμπα που γράφει “Favrile”. Στα μοντέλα που ακολούθησαν, είτε σε Favrile , είτε σε κάποια από τις άλλες κατηγορίες, το αρχικό σφράγισμα αντικατέστησαν τα αρχικά  “LCT”, από τα αρχικά του ονόματος του εφευρέτη τους.

Αν και υπάρχουν στην διεθνή αλλά και την ελληνική αγορά λάμπες Tiffany's, είναι εξαιρετικά σπάνιες και τα κομμάτια είναι λίγα. Στον αντίποδα, υπάρχουν πολλές παλιές ή/και αντίκες λάμπες με βιτρώ γυαλιά, εξαιρετικής ομορφιάς και αξίας που ποικίλει, ανάλογα με την εποχή τους και την κατασκευή, ακόμα κι αν δεν είναι Tiffany's.

ΥΓ. Αν διαθέτετε μια τέτοια λάμπα 

ή νομίζετε ότι διαθέτετε μιά γνήσια Tiffany's 

και θα θέλατε να την διαθέσετε, 

μην διστάσετε να έρθετε σε επαφή 

με τον Σταύρο Μυρωνίδη 

(6971890212, info@antiqueshouse.gr)